Her şey rulo haline getirilmiş birkaç kâğıtla başladı
14 Mart 2019 18:56
M.Ö. 4. yüzyılda Hipokrat, öğrencilerine nefes seslerini dinlemenin önemini, M.Ö. 1500’lü yıllarda yazıldığı değerlendirilen Ebers Tıp Papirüsü’nü ve Hindu Vedaları’nı (M.Ö 1500-1200) kaynak göstererek öğretmişti.
Fakat hekimler, hasta muayeneleri sırasında toplanan verileri otopsi masasında yaptıkları nihai incelemelerle ilişkilendirerek hem nefes hem de kalp seslerinin kesin klinik anlamlarını ancak 1800’lerin başlarında sistematik olarak anlamaya başladılar.
Bu dönem, Paris’in tıp konusunda neredeyse uluslararası bir merkez konumunda olduğu yıllardı. Paris Tıp Fakültesi, daha sonraları “klinik materyal” olarak adlandırılan bilgilere sınırsız erişim sağlayabildiği bir hastane sisteminden yararlanan, öncü ve üstün bir okul özelliğine sahipti.
Bu çatının altındaki en parlak yıldızlardan biri de, stetoskobu icat ettiği bilinen René Théophile Hyacinthe Laënnec (1781-1826) idi. Laënnec hastalarla dolup taşan Necker Hastanesi’nde 1816 yılında yöneticilik görevini üstlenmeden önce, perküsyon denilen tanı tekniğinde ustalaşmıştı. Bu teknik, hastanın göğüs duvarında parmak ucuna kısa darbeler ile vurmayı içeren bir tanı sürecidir.
Fakat ne perküsyon yapmak ne de yaygın teknik olan hastanın göğsüne kulağını dayayarak nefes seslerini dinlemek Laënnec’i tanı hassasiyeti konusunda tatmin etmiyordu. Laënnec özellikle de hekimlerin kilolu bir kişinin göğsünden çıkan boğuk sesleri duymakta yetersiz kalması konusunda hassastı. Ve çoğu yıkanmamış ya da bitlenmiş durumda olan hastalarının temizliğinden de tereddüt ediyordu.
1816 sonbaharında bir gün Laënnec, kalp hastalığı belirtileri gösteren bir genç kadını muayeneye gidiyordu. Anlatılana göre, muayene randevusuna geç kalmıştı ve Louvre’un avlusundan geçerek yolunu kısaltmayı denedi. Avludaki tahta yığınının üzerinde gülüşerek oynayan bir grup çocuk Laënnec’in dikkatini çekti.
İki çocuk, uzun ve dar bir ahşap çubukla oynuyordu. Çocuklardan birisi ahşap çubuğun bir ucuna kulağını dayamış dururken, diğeri de çubuğun öteki ucuna tırnaklarıyla vurarak ses çıkarıyor ve çocuklar bu sesin çubuğun bir ucundan diğer ucuna iletilmesinden büyük keyif alarak eğleniyorlardı. Bu olay gerçekte yaşanmış olsun ya da olmasın, Laënnec daha sonraları stetoskobu keşfetmesinin akustik biliminden ve sesin katı cisimler yoluyla iletilmesinden esinlenerek gerçekleştiğini belirtmiştir.
Laënnec muayeneye gittiği hastasının odasına girdikten sonra birkaç kâğıt istedi ve kâğıtları bir rulo haline getirdi. Yaptığı ruloyu hastasının göğsüne dayayan Laënnec, kalbin hareketini daha önceki geleneksel muayenelerinden çok daha net ve belirgin biçimde algılayabilmesi karşısında şaşkına döndü. 1816 ve 1819 arasındaki üç yıl boyunca Laënnec, sedir ve abanoz ağacından hazırladığı ahşap borularla bir dizi deney yaptı. Ve sonuç olarak 30 santimetre uzunluğunda, yaklaşık 3,5 santimetre çapında ve iç boşluğu ise 0,65 santimetre olan bir modele ulaştı.
Laënnec icadına Yunanca göğüs (stethos) ve gözlemlemek (skopein) sözcüklerinden türettiği stetoskop adını verdi. Laënnec, bronşektazi, amfizem, pnömotoraks, akciğer apsesi, hemorajik plörezi ve akciğer enfarktları arasında güvenilir bir şekilde ayrım yapan ilk hekim oldu. Ayrıca kalp hastalıklarıyla ilişkili göğüs sesleri ve hırıltıları tanımlayarak, bu hastalıklarla ilgili bugünkü bilgilerimizin temelini oluşturdu.
19 Ağustos 1819’da Laënnec’in Magnum opus’u olan stetoskop “De l’Auscultation Médiate” adlı iki ciltlik kitabında yayımlandığında, 13 Frank’a satılan kitabın yanında fazladan 3 Frank karşılığında stetoskop da verilmesine karşın tıp dünyasında neredeyse yaprak bile kımıldamadı.
Ancak 1820’lerin sonlarında, kitap yeniden basıldı ve başka dillere de çevrildi. Tanıtım ve dağıtımındaki yetersizliğe karşın bu kez başarıya ulaştı. Bu başarı, hekimlerin stetoskobu yavaş yavaş benimseyerek kullanmalarıyla birlikte Laënnec’in klinik tıptaki devrimini beraberinde getirdi.
Çeviri: Sabriye Aşır
Çeviri kaynağı yazı: “A Curious Inspiration for the First Stethoscope”, Dr. Howard Markel-Michigan Üniversitesi Tıp Tarihi Profesörü ve Tıp Tarihi Merkezi Direktörü. (www.pbs.org/newshour/health/a-curious-inspiration-for-the-first-stethoscope)
Bütün Dünya dergisinin Mart-2019 sayısında yayımlanmıştır.